Stres oksydacyjny jest cichym niszczycielem komórek organizmu człowieka. Jeśli utrzymuje się zbyt długo, może wywołać uszkodzenia w tkankach, a w szerszym ujęciu do rozwoju nadciśnienia tętniczego czy chorób neurodegeneracyjnych. Czym jest stres oksydacyjny? Jakie są przyczyny stresu oksydacyjnego i możliwe skutki? Wyjaśniamy!
Co to jest stres oksydacyjny?
Stres oksydacyjny jest stanem braku równowagi między tworzeniem wolnych rodników a ich neutralizacją.
Wolne rodniki powstają naturalnie w naszym organizmie w wyniku przemian metabolicznych, głównie w procesie oddychania komórkowego. To niezwykle reaktywne cząsteczki, które gdy są generowane w zbyt dużych ilościach (i gdy nie zostają szybko neutralizowane przez odpowiednie mechanizmy komórkowe), mogą niszczyć prawidłowe struktury komórek )białka, tłuszcze, a także DNA).
Przewlekły nadmiar wolnych rodników może przyczyniać się do rozwoju wielu chorób, m.in. układu krążenia czy neurodegeneracyjnych, a w skrajnych przypadkach prowadzić do mutacji w komórkowym DNA i rozwoju zmian nowotworowych.
Jakie są przyczyny stresu oksydacyjnego?
Przyczyn stresu oksydacyjnego jest bardzo wiele. Zalicza się do nich przede wszystkim:
- nieprawidłową dietę, bogatą w produkty przetworzone, cukry proste i tłuszcze;
- brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia;
- zanieczyszczenie powietrza pyłami i chemikaliami;
- niektóre choroby, np. nowotwory złośliwe;
- starszy wiek.
Kto jest narażony na działanie stresu oksydacyjnego?
Na działanie stresu oksydacyjnego najbardziej narażone są osoby:
- palące papierosy i przewlekle nadużywające alkoholu;
- otyłe;
- stosujące dietę bogatą w tłuszcze nasycone, cukry proste i produkty wysokoprzetworzone;
- stosujące niektóre leki;
- wystawione na działanie zanieczyszczeń powietrza, smogu, chemikaliów i metali ciężkich w miejscu pracy;
- mające na co dzień kontakt z pestycydami[1].
Objawy stresu oksydacyjnego
Do objawów stresu oksydacyjnego zalicza się m.in.:
- uciążliwe uczucie zmęczenia;
- nadmierną senność;
- problemy żołądkowo-jelitowe (np. zgaga czy zaparcia);
- trudności z pamięcią i koncentracją;
- bóle kostno-stawowe;
- przedwczesne starzenie się skóry i innych narządów;
- bóle głowy i nadwrażliwość na dźwięki;
- podatność organizmu na infekcje.
Skutki stresu oksydacyjnego
Stres oksydacyjny wywiera bardzo poważne skutki w organizmie. Sprzyja rozwojowi wielu chorób, m.in. chorób serca, schorzeń neurodegeneracyjnych czy problemów ze wzrokiem. Nadmiar wolnych rodników sprzyja również rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego w organizmie.
1. Choroby serca
Nadmiar wolnych rodników tlenowych w komórkach organizmu może skutkować rozwojem wielu chorób serca.
Skutki działania stresu oksydacyjnego na układ krążenia to m.in.:
- sprzyjanie rozwojowi nadciśnienia tętniczego,
- miażdżycy,
- niewydolności serca
- zawału serca[2].
Nadmiar rodników tlenowych utrudnia rozszerzanie się żył i tętnic oraz sprzyja uszkodzeniom śródbłonka, wyściełającego ich wnętrze. Może sprzyjać również rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego w naczyniach.
2. Zaburzenia metaboliczne
Stres oksydacyjny pełni niezwykle ważną rolę w rozwoju chorób metabolicznych, przede wszystkim w cukrzycy. Przewlekle utrzymujący się zbyt duży poziom glukozy u osób z cukrzycą aktywuje wiele procesów utleniania w organizmie, co zaburza pracę licznych komórek i tkanek[3].
Zmiany w obrębie śródbłonka naczyń sprzyjają ich uszkodzeniu, co po pewnym czasie może skutkować rozwojem mikro- i/lub makroangiopatii (trwałe uszkodzenie naczyń tętniczych)[4].
3. Pogorszenie stanu skóry
W obrębie komórek skóry i naskórka również dochodzi do powstawania wolnych rodników tlenowych. Największym ich źródłem jest promieniowanie UV.
Z tego powodu coraz częściej mówi się o zjawisku fotostarzenia się skóry, czyli przyspieszenia procesu starzenia w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne[5]. Odpowiedzialne za nie są właśnie wolne rodniki.
Skutkiem stresu oksydacyjnego na skórę może być nadmierna suchość skóry, przedwczesne powstawanie zmarszczek, zaburzone funkcjonowanie bariery hydrolipidowej, a także zmniejszenie liczby włókien kolagenowych[6].
4. Schorzenia oczu
Stres oksydacyjny bierze również udział w rozwoju wielu chorób oczu, wpływając toksycznie na siatkówkę i inne struktury oka.
Do schorzeń tych zalicza się m.in.:
- jaskrę;
- zaćmę;
- zwyrodnienie plamki żółtej;
- retinopatię cukrzycową;
- zator żyły siatkówkowej[7].
5. Choroby neurologiczne
W komórkach nerwowych obecnych jest mniej enzymów przeciwutleniających, co w połączeniu z dużym zużyciem tlenu sprzyja nadmiernej produkcji wolnych rodników.
Z tego powodu wiadomo, że stres oksydacyjny pełni rolę w rozwoju wielu chorób układu nerwowego. Sprzyja m.in. chorobie Alzheimera, Parkinsona i stwardnieniu zanikowemu bocznemu[8].
Jak zapobiegać stresowi oksydacyjnemu?
Stresowi oksydacyjnemu można zapobiegać głównie dzięki zmianom w stylu życia. Bardzo ważna jest odpowiednia dieta bogata w produkty zawierające antyoksydanty. Są to związki, które unieszkodliwiają wolne rodniki i pomagają zapobiegać gromadzeniu się ich nadmiernej ilości w komórkach.
Równie ważne są: regularna aktywność fizyczna i powstrzymywanie się od używek (papierosów czy alkoholu).
Dieta na stres oksydacyjny
Zapobieganie stresowi oksydacyjnemu trzeba zacząć od kuchni. Wiele produktów stanowi bowiem źródło naturalnych antyoksydantów – witaminy A, C, E, selenu, cynku, flawonoidów i karotenoidów. Związki te przyczyniają się do zmniejszenia ilości wolnych rodników w komórkach.
Warto więc dbać każdego dnia o odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą w witaminy i minerały. W szczególności na naszych talerzach powinny się znaleźć:
- tłuste ryby, wątróbka, zielone, pomarańczowe i żółte warzywa, będące źródłem witaminy A;
- papryka, pomidory, cytrusy, brokuły, brukselka, które są bogatymi źródłami witaminy C;
- nierafinowane oleje, nasiona i orzechy, będące bogatymi źródłami witaminy E;
- mięso, owoce morza, jaja, które są źródłami selenu i cynku;
- wszelkiego rodzaju warzywa i owoce, będące podstawowym źródłem flawonoidów i karotenoidów.
Suplementacja witamin A, C i E
Jeżeli na co dzień trudno nam jest dostarczać odpowiednie ilości witamin A, C i E wraz z pożywieniem, można wspomóc się suplementami diety.
Warto wybierać produkty przebadane i dobrej jakości, jak np. Bodymax Plus. Zawiera on witaminy antyoksydacyjne (m.in. C i E), a ponadto cynk i szereg innych witamin oraz minerałów.
Dla dzieci powyżej 3 roku życia dobrym wyborem mogą być witaminy w formie żelków, np. Bodymax Bodymisie. Są to żelki o kształcie misia, które mają pyszny, owocowy smak, a ponadto są łatwe do połknięcia. Zawierają m.in. witaminę C i E. Sprawdzą się szczególnie u dzieci, które mają problem z połknięciem tabletek lub kapsułek.
Bibliografia:
[1] Eske J., How does oxidative stress affect the body? [na:] „Medicalnewstoday.com”, https://www.medicalnewstoday.com/articles/324863#prevention, 3 kwietnia 2019 r.
[2] Koczurkiewicz-Adamczyk P., Gąsiorkiewicz B., Pękala E., Bojdo P., The role of oxidative stress in the etiology of selected civilization diseases, „Farmacja Polska” t. 77 nr 2 (2021), DOI: https://doi.org/10.32383/farmpol/134797.
[3] Giacco F., Brownlee M., Oxidative Stress and Diabetic Complications, „Circulation Research” t. 107 nr 9 (2010), DOI: https://doi.org/10.1161/circresaha.110.223545, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2996922/.
[4] Ibidem
[5] Rinnerthaler M., Bischof J., Maria Karolin Streubel, i in., Oxidative Stress in Aging Human Skin, „Biomolecules” t. 5 nr 2 (2015), DOI: https://doi.org/10.3390/biom5020545, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4496685/.
[6] Ibidem
[7] Masuda T., Masamitsu Shimazawa, Hara H., Retinal Diseases Associated with Oxidative Stress and the Effects of a Free Radical Scavenger (Edaravone), „Oxidative Medicine and Cellular Longevity” t. 2017 (2017), DOI: https://doi.org/10.1155/2017/9208489, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5286467/.
[8] Ibidem