Odpowiedni poziom witaminy E w organizmie jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania poszczególnych komórek i tkanek. Pełni ona niezwykle istotne funkcje, a jej niedobory mogą skutkować poważnymi konsekwencjami dla zdrowia. Jakie znamy właściwości witaminy E? Gdzie witaminy E jest najwięcej i w jakich produktach warto jej szukać? Wyjaśniamy!

Co to jest witamina E?

Witamina E jest to wspólna nazwa na grupę ośmiu rozpuszczalnych w tłuszczach związków chemicznych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu.

Właściwości witaminy E

Witamina E ma pełni przede wszystkim funkcję antyoksydacyjną, dzięki czemu uczestniczy w ochronie komórek przed nadmiarem wolnych rodników. Wykazuje również szereg innych funkcji: wspiera prawidłowe funkcjonowanie skóry, układu odpornościowego, serca i mózgu. Dodatkowo wspomaga naturalne mechanizmy regulujące poziom cholesterolu i glukozy we krwi. Jej niedobór w organizmie objawia się najczęściej symptomami ze strony układu nerwowego.

Witamina E jako antyoksydant

Zgodnie z tym, co napisano powyżej, działanie antyoksydacyjne witaminy E jest jej najważniejszą funkcją w organizmie. Alfa-tokoferol (jedna z form witaminy E) jest uznawany za najskuteczniejszy (najsilniejszy) w naturze przeciwutleniacz rozpuszczalny w lipidach, chroniący błony komórkowe przed atakiem lipidowych rodników nadtlenkowych. Lipidowe rodniki nadtlenkowe reagują 1000 razy szybciej z witaminą E niż z wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi stanowiących podstawowe elementy strukturalne błon komórkowych.

Witamina E odkłada się, w sposób zależny od dawki, w błonach komórkowych i wewnątrzkomórkowych (mitochondria, mikrosomy), które są bogate w kwasy tłuszczowe, stając się w ten sposób integralną częścią tych elementów strukturalnych i korzystnie wpływając na płynność, integralność strukturalną i funkcjonalność błon biologicznych we wszystkich komórkach organizmu.

Fizjologiczne znaczenie witaminy E wykracza aktywność przeciwutleniającą. Jest ona niezbędna do prawidłowego wzrostu i reprodukcji; pomaga w utrzymaniu integralności strukturalnej wszystkich tkanek, wspiera rozwój układu nerwowego i znacząco przyczynia się zachowania odporności, dzięki modulującemu wpływowi na układ immunologiczny.

Witamina E na skórę

Działanie witaminy E na skórę jest wielokierunkowe. Po pierwsze wspiera prawidłowe jej funkcjonowanie dzięki właściwościom antyoksydacyjnym. Chroni przed wolnymi rodnikami powstałymi w wyniku procesów naturalnie zachodzących w skórze, jak i pod wpływem promieniowania UV. Tym samym, opóźnia procesy fotostarzenia skóry[1].

Witamina E na odporność

W literaturze i badaniach naukowych można znaleźć wiele publikacji wspieranie przez witaminę E prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Potwierdzono m.in., że witamina E występuje w większym stężeniu w komórkach odpornościowych w porównaniu z innymi komórkami krwi. Uważa się, że jest istotnym składnikiem odżywczym modulującym funkcje odpornościowe. Wykazano także, że niedobór witaminy E upośledza normalne funkcje układu odpornościowego u zwierząt i ludzi, co można skorygować poprzez uzupełnianie witaminy E. Chociaż niedobór występuje rzadko, potwierdzono, że suplementacja witaminą E powyżej aktualnych zaleceń dietetycznych poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego i zmniejsza ryzyko infekcji, szczególnie u osób starszych.

Mechanizmy odpowiedzialne za wpływ witaminy E na układ odpornościowy i stan zapalny badano w testach na komórkach, ale także badaniach przedklinicznych i klinicznych. Witamina E moduluje funkcję komórek odpornościowych (komórek T) poprzez bezpośredni wpływ na integralność błony komórkowej, przekazywanie sygnału i podział komórek, a także pośrednio, wpływając na mediatory stanu zapalnego generowane przez inne komórki odpornościowe. Taka modulacja funkcji odpornościowych przez witaminę E ma istotne znaczenie kliniczne, ponieważ wpływa na podatność gospodarza na choroby zakaźne, takie jak infekcje dróg oddechowych, a także choroby alergiczne, takie jak astma.

Badania badające rolę witaminy E w układzie odpornościowym zazwyczaj skupiały się na α-tokoferolu; jednakże pojawiające się dowody sugerują, że inne formy witaminy E, w tym inne tokoferole, a także tokotrienole, mogą również mieć silne funkcje immunomodulujące. Ten aspekt aktywności wymaga jednak dalszych badań[2].

Witamina E na serce

Nie można również zapomnieć o roli w organizmie witaminy E w prawidłowym funkcjonowaniu serca. Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym ma ona ochronny wpływ na tętnice wieńcowe[3].

Dodatkowo zapobiega nadmiernemu utlenianiu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w cząsteczkach tzw. cholesterolu LDL[4]. Jest to jeden z kluczowych etapów poprzedzających powstawanie blaszek miażdżycowych m.in. w naczyniach serca.

Mimo to obecnie rola witaminy E w prewencji chorób sercowo-naczyniowych nie jest do końca jasna, a zdania naukowców są podzielone[5]. Potrzeba więcej dobrej jakości badań, aby móc dać ostateczną odpowiedź w tej kwestii.

Witamina E na mózg

Witamina E ma również wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, w tym mózgu. Chroni ona neurony przed szkodliwym wpływem stresu oksydacyjnego, dzięki czemu wspiera ich czynność[6].

Dodatkowo utrzymywanie odpowiedniego jej poziomu w organizmie może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera czy choroby Parkinsona[7].

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę E

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę E zależy m.in. od wieku i płci. Dzieci do 14 roku życia powinny dostarczać dziennie wraz z pokarmem od 4 do 11 mg tej witaminy[8]. Z kolei młodzież po ukończeniu 14. roku życia oraz dorośli, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, powinni przyjmować jej dziennie 15 mg[9]. Zapotrzebowanie to wzrasta ponadto u kobiet w okresie laktacji, wynosi ono wtedy 19 mg na dobę[10].

Właściwa, odpowiednio zbilansowana dieta jest w stanie całkowicie zaspokoić nasze dzienne zapotrzebowanie na witaminy i minerały. Niestety w momentach natłoku pracy i obowiązków może to stanowić wyzwanie.

W takich sytuacjach pomocna może się okazać suplementacja witaminy E. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów zawierających zarówno samą witaminę E, jak i specjalne jej formulacje z innymi witaminami i minerałami.

Warto wybrać produkt dobrej jakości, taki jak np. suplement diety dla aktywnych Bodymax Active. Zaspokaja on całkowite dzienne zapotrzebowanie na witaminę E.

Ponadto zawiera m.in. ekstrakt z żeń-szenia, białej herbaty, witaminę D, C, kompleks witamin z grupy B oraz szereg niezbędnych dla organizmu minerałów. Preparat świetnie sprawdzi się u sportowców i osób aktywnych fizycznie.

Gdzie występuje witamina E?

Witaminę E znajdziemy m.in. w nasionach, orzechach, nierafinowanych olejach roślinnych oraz niektórych warzywach. Największe jej ilości zawierają nierafinowane oleje z kiełków pszenicy oraz olej słonecznikowy.

Witamina E występuje w dużych ilościach również w migdałach, orzechach laskowych, orzeszkach ziemnych i maśle orzechowym. Wśród warzyw i owoców bogatych w witaminę E wymienia się m.in. szpinak, brokuł, soję, mango, kiwi i pomidory.

Niedobór witaminy E

Niedobór witaminy E w Polsce najczęściej wywołany jest różnymi stanami, które upośledzają bądź utrudniają wchłanianie składników odżywczych z jelit do krwi. Bardzo rzadko jego przyczyną są błędy dietetyczne.

Niedobór witaminy E objawia się przede wszystkim problemami ze strony układu nerwowego, jednak odpowiednio wcześnie wyrównany nie pozostawia po sobie trwałych następstw.

Przyczyny niedoboru witaminy E

Niedobór witaminy E w krajach rozwiniętych rzadko wywołany jest błędami dietetycznymi[11].

Częściej pojawia się m.in. jako następstwo:

  • czynników genetycznych, np. mutacji w genach kodujących białka odpowiedzialne za metabolizm tłuszczy;
  • skrajnie niskiej masy urodzeniowej, tzn. poniżej 1500 g;
  • niektórych chorób zaburzających wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, m.in. mukowiscydozy, cholestazy, choroby Leśniowskiego-Crohna, przewlekłego zapalenia trzustki, chorób wątroby;
  • uzależnienia od alkoholu;
  • zespołu krótkiego jelita, spowodowanego m.in. zabiegami resekcji jelit[12].

Objawy niedoboru witaminy E

Ze względu na antyoksydacyjne właściwości witaminy E, jej niedobór objawia się w pierwszej kolejności problemami ze strony układu nerwowego. Neurony są bowiem najbardziej ze wszystkich komórek wrażliwe na uszkodzenie przez wolne rodniki.

Osoby cierpiące na niedobór witaminy E mogą się skarżyć na uogólnione osłabienie mięśni, zaburzenia czucia, problemy z utrzymaniem równowagi czy niewyraźne widzenie[13] (w szczególności w nocy).

Wraz z pogłębianiem się niedoborów może dojść do znacznego ograniczenia pola widzenia. Trzeba też pamiętać, że odpowiedni poziom witaminy E wpływa na lepszy sen, a jej niedobory mogą znacznie utrudnić wysypianie się.

Skutki niedoboru witaminy E

Odpowiednio szybko uzupełniony niedobór witaminy E rzadko kiedy zostawia po sobie trwałe następstwa. Natomiast nieleczony może być przyczyną poważnych i długotrwałych komplikacji. Niedobór witaminy E w ekstremalnych przypadkach może być przyczyną m.in. całkowitej ślepoty, demencji i trwałych ubytków neurologicznych[14].

Nadmiar witaminy E

Witamina E jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, co oznacza, że może ona ulegać magazynowaniu w organizmie. Z tego powodu przy zbyt intensywnej suplementacji może dojść do jej przedawkowania. Praktycznie nigdy do nadmiaru witaminy E w organizmie nie doprowadza wyłącznie dostarczanie jej wraz z pożywieniem[15].

Przyczyny nadmiaru witaminy E

Główną przyczyną przedawkowania witaminy E jest nadmierna jej suplementacja. Do takiej sytuacji może dojść wtedy, gdy jedna osoba przyjmuje np. kilka preparatów multiwitaminowych różnych firm, zawierających w składzie tę witaminę.

Warto jednak pamiętać, że pierwsze objawy przedawkowania zazwyczaj pojawiają się dopiero wtedy, gdy przyjmuje się minimum 1000 mg witaminy E na dzień[16]. Jest to dawka ponad 60-krotnie przekraczająca dzienne zapotrzebowanie.

Objawy nadmiaru witaminy E

Jedną z właściwości witaminy E w nadmiarze jest przyczynianie się do obniżenia krzepliwości krwi. Podejrzewa się, że efekt ten jest skutkiem ograniczonej produkcji czynników krzepnięcia w wątrobie[17]. Pacjenci mogą się skarżyć na krwawienia z nosa, łatwe siniaczenie się, a także poważniejsze krwotoki, np. z przewodu pokarmowego.

Trzeba pamiętać, że diagnostyka niedoborów witamin powinna opierać się na laboratoryjnych oznaczeniach poziomu danej witaminy we krwi, a nie wyłącznie na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów. Podobne symptomy mogą bowiem dawać różne choroby (w tym nowotwory), które w pierwszej kolejności trzeba wykluczyć.

Skutki nadmiaru witaminy E

Nadmiar witaminy E w organizmie zazwyczaj nie pozostawia po sobie poważnych powikłań. Czasem jednak może sprzyjać m.in. udarom krwotocznym mózgu czy ciężkim krwotokom z przewodu pokarmowego. Szczególnie uważać powinny osoby, które dodatkowo przyjmują na co dzień leki obniżające krzepliwość krwi.

Dodatkowo długotrwały nadmiar witaminy E może być ponadto przyczyną problemów z tarczycą czy zaburzeń emocjonalnych[18].

Bibliografia:

[1] Nachbar F., Korting Hc, The role of vitamin E in normal and damaged skin, „Journal of Molecular Medicine” t. 73 nr 1 (1995), DOI: https://doi.org/10.1007/bf00203614, https://link.springer.com/article/10.1007/BF00203614?crsi=662496633&cicada_org_src=healthwebmagazine.com&cicada_org_mdm=direct.

[2] Lewis ED, Meydani SN, Wu D. Regulatory role of vitamin E in the immune system and inflammation. IUBMB Life. 2019;71(4):487-494. doi:10.1002/iub.1976

[3] Pryor W.A., Vitamin E and heart disease:, „Free Radical Biology and Medicine” t. 28 nr 1 (2000), DOI: https://doi.org/10.1016/s0891-5849(99)00224-5, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0891584999002245.

[4] Ibidem

[5] Sandhya Pruthi, Allison T.G., Hensrud D.D., Vitamin E Supplementation in the Prevention of Coronary Heart Disease, „Mayo Clinic Proceedings” t. 76 nr 11 (2001), DOI: https://doi.org/10.4065/76.11.1131, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0025619611625032.

[6] Europe PMC, Europe PMC [na:] „Europepmc.org”, https://europepmc.org/article/med/12459890, 2016 r.

[7] Caroline B., Cristina L., Francisca Idalina Neta, i in., Vitamin E and Its Molecular Effects in Experimental Models of Neurodegenerative Diseases, „International Journal of Molecular Sciences” t. 24 nr 13 (2023), DOI: https://doi.org/10.3390/ijms241311191, https://www.mdpi.com/1422-0067/24/13/11191.

[8] Office of Dietary Supplements – Vitamin E [na:] „Nih.gov”, https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminE-HealthProfessional/#h2, 2020 r.

[9] Ibidem

[10] Ibidem

[11] Kemnic T.R., Coleman M., Vitamin E Deficiency [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519051/, 4 lipca 2023 r.

[12] Ibidem

[13] Ibidem

[14] Ibidem

[15] Owen K.N., Dewald O., Vitamin E Toxicity [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564373/, 13 lutego 2023 r.

[16] Ibidem

[17] Ibidem

[18] Ibidem