Cynk jest mikroelementem, który pełni wiele ważnych funkcji w organizmie. Działanie cynku obejmuje m.in. wspieranie układu odpornościowego, co jest niezwykle ważne w chłodnych, sprzyjających infekcjom miesiącach. Jak cynk wzmacnia odporność? Jakie są inne właściwości cynku? Wyjaśniamy!

Co to jest cynk?

Cynk jest to pierwiastek, który – choć znajduje się w organizmie w niewielkich ilościach – to pełni w nim niezwykle istotne funkcje. Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, serca, mózgu, kości i wielu innych narządów.

Źródłem tego pierwiastka są głównie produkty pochodzenia zwierzęcego i owoce morza, natomiast pewne jego ilości można znaleźć również w niektórych warzywach i owocach.

Właściwości cynku

Cynk na poziomie komórkowym stanowi składnik wielu enzymów, które uczestniczą w procesach syntezy kwasów nukleinowych i białek. Jest również niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu oraz wzrostu dzieci od momentu ich narodzin.

Cynk na odporność

Zapewne najbardziej znanym działaniem cynku na organizm jest jego wpływ na wsparcie odporności. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek układu immunologicznego, przede wszystkim neutrofili, makrofagów, limfocytów i komórek NK[1].

Uczestniczy również w syntezie cytokin prozapalnych i procesach modulacji odpowiedzi zapalnej organizmu[2].

Cynk na serce

Jedną z ról cynku w organizmie jest również wspieranie prawidłowego funkcjonowania serca. Ma to znaczenie już w okresie prenatalnym – pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego rozwoju serca u płodu[3].

Ponadto cynk zapobiega gromadzeniu się wolnych rodników tlenowych, które mogą uszkadzać komórki mięśnia sercowego[4].

Cynk na osteoporozę

Poza wpływem na odporność i serce jest on niezbędny do zachowania odpowiedniej gęstości i wytrzymałości kości.

Uczestniczy w procesach ich regeneracji, wspierając funkcjonowanie komórek kościotwórczych i chondrocytów, czyli komórek chrząstki[5].

Zbyt mały poziom cynku w organizmie może skutkować osłabieniem i demineralizacją kości, a w konsekwencji sprzyja rozwojowi osteoporozy[6].

Cynk i skóra

Skóra jest trzecią tkanką organizmu, zawierającą najwięcej cynku. Wspiera on funkcjonowanie komórek odpornościowych skóry, przyspiesza jej regenerację oraz gojenie ran[7].

Sprawia to, że cynk jest powszechnie dodawany do wielu maści czy zasypek, które potrafią skutecznie poradzić sobie z różnorodnymi podrażnieniami i stanami zapalnymi[8].

Cynk na trądzik

Cynk może być również dobrym uzupełnieniem właściwej pielęgnacji skóry u osób zmagających się z trądzikiem. Badania wykazały, że osoby z trądzikiem częściej mają obniżony poziom tego pierwiastka we krwi[9].

Stosowanie cynku pomaga zmniejszyć ilość zapalnych wyprysków i przyczynia się do poprawy ogólnego stanu skóry[10].

Cynk na włosy i paznokcie

Cynk znany jest również ze swojego wpływu na prawidłowy wzrost włosów i paznokci. Uczestniczy w syntezie kolagenu, który jest ich podstawowym budulcem[11].

Osoby ze zbyt niskim poziomem tego pierwiastka we krwi często skarżą się na wypadanie włosów czy łamliwość paznokci.

Cynk na cukrzycę

Cynk pełni również rolę w utrzymywaniu prawidłowego funkcjonowania gospodarki węglowodanowej. Uczestniczy w procesach syntezy i magazynowania insuliny, przez co podejrzewa się, że jego niedobór może mieć wpływ na rozwój i przebieg cukrzycy[12].

Dotychczas wykryto gen, którego mutacja ogranicza funkcję transportera dla cynku, co m.in. upośledza magazynowanie insuliny i sprzyja rozwojowi cukrzycy[13].

Cynk na płodność u mężczyzn

Rolą cynku w organizmie u mężczyzn jest również wspieranie płodności. Pierwiastek ten uczestniczy w procesach spermatogenezy, czyli powstawania plemników w jądrach. Wpływa ponadto na ruchliwość plemników i inne właściwości, które są im niezbędne do zapłodnienia[14].

Cynk jako antyoksydant

Cynk, obok witaminy C, A i E, należy do głównych antyoksydantów organizmu człowieka. Jako składnik enzymów i innych struktur (np. kompleksów z białkami tzw. metalotioneinami) ma zdolność do wymiatania nadmiaru wolnych rodników, które mogą wywoływać uszkodzenia komórek, sprzyjają przewlekłemu stanowi zapalnemu oraz rozwojowi wielu chorób[15].

Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na cynk?

Zapotrzebowanie na cynk wynosi od 2 do 12 mg na dobę. Zależy ono m.in. od wieku i płci, wzrasta również u kobiet w okresie ciąży i karmienia piersią.

Przedstawia się następująco:

  • niemowlęta do 6 miesiąca życia – 2 mg na dobę;
  • dzieci od 7 miesiąca życia do ukończenia 3 roku życia – 3 mg na dobę;
  • dzieci 4-8 lat – 5 mg na dobę;
  • dzieci 9-13 lat – 8 mg na dobę;
  • młodzież i osoby dorosłe powyżej 14 roku życia – 11 mg dla mężczyzn i 8 mg dla kobiet;
  • kobiety w ciąży – 11 mg na dobę; karmiące piersią – 12 mg na dobę[16].

Gdzie występuje cynk?

Cynk można znaleźć przede wszystkim w mięsie, rybach i owocach morza. Zdecydowanie najwięcej tego pierwiastka zawierają ostrygi, bo aż 32 mg w porcji 90 gram.

Do innych bogatych źródeł cynku zalicza się np.:

  • wołowinę;
  • wieprzowinę;
  • drób;
  • mięso z kraba;
  • krewetki;
  • wzbogacane w cynk produkty, np. płatki śniadaniowe;
  • płatki owsiane;
  • soczewicę;
  • jaja;
  • mleko;
  • jogurt grecki;
  • ryby;
  • brokuły;
  • brązowy ryż[17].

Jak suplementować cynk?

Suplementacja cynku może być dobrym rozwiązaniem dla osób z niedoborami tego pierwiastka lub gdy nie są w stanie dostarczyć odpowiednią ilość cynku za pośrednictwem samej diety.

Mogą o niej pomyśleć np. osoby starsze (po konsultacji z lekarzem), a także osoby stosujące diety bezmięsne czy uprawiające zawodowo sport.

Dawka cynku oraz jego postać w suplementach może różnić się w zależności od producenta. Z tego powodu należy te produkty stosować zgodnie z zaleceniami dołączonymi do opakowania.

Dla osób, które są narażone na niedobory wielu witamin i minerałów (np. osoby starsze), dobrym rozwiązaniem może być sprawdzony suplement multiwitaminowy. Jednym z nich jest Bodymax Vital 50+ dla osób po 50 roku życia. Oprócz cynku zawiera on szereg innych minerałów i witamin (np. witaminy z grupy B, magnez, żelazo).

Z kolei suplement Bodymax Active z wyciągiem z żeń-szenia może wspomóc regenerację po wysiłku fizycznym u osób aktywnie uprawiających sport.

Niedobór cynku

Niedobór cynku w organizmie miewa różnorodne przyczyny. Jego długotrwałe braki w organizmie przyczyniają się do osłabienia odporności, pogorszenia kondycji włosów i paznokci oraz wielu innych objawów. Odpowiednio wcześnie zniwelowany zazwyczaj nie pozostawia po sobie trwałych powikłań.

Przyczyny niedoboru cynku

Niedobór cynku najczęściej występuje w rozwijających się krajach. Wśród rozwoju jego niedoboru wymienia się m.in.:

  • niedożywienie lub dietę ubogą w składniki odżywcze;
  • dietę wegańską i wegetariańską, bogatą w produkty sojowe czy nasiona, które utrudniają wchłanianie tego pierwiastka;
  • chorobę Crohna, celiakię i inne choroby mogące zaburzać wchłanianie składników odżywczych;
  • cukrzycę;
  • choroby wątroby;
  • anemię sierpowatokrwinkową;
  • niewydolność nerek;
  • infekcję HIV;
  • okres ciąży i karmienia piersią;
  • nadmierne spożywanie alkoholu[18].

Objawy niedoboru cynku

Niedobór cynku może przejawiać się w różnorodny sposób. Wynika to przede wszystkim ze wszechstronnego działania cynku na organizm ludzki. Do objawów niedoboru tego pierwiastka zalicza się m.in.:

  • zaburzenia wzrostu u dzieci;
  • suchość skóry, zmiany skórne podobne to egzemy;
  • zaburzenia nastroju;
  • zmęczenie;
  • spadek odporności, częste infekcje;
  • problemy ze smakiem i węchem;
  • pogorszenie stanu włosów i paznokci;
  • obecność białych poziomych linii na paznokciach (tzw. linie Beau);
  • pogorszenie gojenia ran;
  • pogorszenie widzenia[19].

Skutki niedoboru cynku

Odpowiednio wcześnie wyrównany niedobór cynku zazwyczaj nie zostawia po sobie trwałych powikłań. Jeżeli jednak stan ten się przedłuża, może to skutkować zaburzeniami wzrostu u dzieci, niepłodnością, nawracającymi infekcjami, biegunką, chorobami skóry, wydłużonym gojeniem się ran i utratą gęstości kości[20].

Nadmiar cynku

Nadmiar cynku jest nie tylko efektem niewłaściwej suplementacji, ale ma również inne przyczyny.

Ciężkie zatrucia przebiegają z silnymi i niekiedy zagrażającymi życiu objawami. Odpowiednia, szybka reakcja pozwala na uniknięcie poważnych powikłań m.in. ze strony układu oddechowego i nerwowego.

Przyczyny nadmiaru cynku

Nadmiar cynku w organizmie najczęściej jest związany z nadmierną ekspozycją na ten pierwiastek. Może się on dostawać drogą doustną, oddechową i przez skórę.

Do przyczyn przedawkowania cynku zalicza się m.in.:

  • narażenie na opary tlenku cynku np. w środowisku pracy;
  • nadmierne przyjmowanie suplementów diety z cynkiem;
  • nadmierne stosowanie kremów do protez[21].

Objawy nadmiaru cynku

Objawy nadmiaru cynku w organizmie pojawiają się zazwyczaj po przekroczeniu 50-100 razy dziennej rekomendowanej dawki do spożycia[22].

Większość przedawkowań cynku przebiega zatem bezobjawowo, natomiast przy dużych zatruciach mogą pojawić się m.in.:

  • nudności;
  • wymioty, często z domieszką krwi;
  • skurcze mięśni;
  • wodnista, obfita biegunka;
  • rozlany ból brzucha;
  • gorączka;
  • bóle głowy;
  • osłabienie, znużenie;
  • dreszcze;
  • zmęczenie;
  • problemy z utrzymaniem równowagi;
  • sztywność mięśni[23].

Skutki nadmiaru cynku

Odpowiednio szybko zdiagnozowany i usunięty nadmiar cynku z organizmu rzadko pozostawia trwałe powikłania. Wdychanie związków cynku może prowadzić do włóknienia płuc i problemów z oddychaniem.

Przewlekłe narażenie na cynk może skutkować rozwojem polineuropatii, osłabieniem kości i osteoporozą oraz niedokrwistością (anemią)[24].

Bibliografia:

[1] Prasad A.S., Zinc in Human Health: Effect of Zinc on Immune Cells, „Molecular Medicine” t. 14 nr 5-6 (2008), DOI: https://doi.org/10.2119/2008-00033.prasad, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2277319/.

[2] Ibidem

[3] Knez M., Glibetić M., Zinc as a Biomarker of Cardiovascular Health, „Frontiers in Nutrition” t. 8 (2021), DOI: https://doi.org/10.3389/fnut.2021.686078, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8360846/.‌

[4] Ibidem

[5] O’Connor J.P., Deboleena Kanjilal, Teitelbaum M., i in., Zinc as a Therapeutic Agent in Bone Regeneration, „Materials” t. 13 nr 10 (2020), DOI: https://doi.org/10.3390/ma13102211, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7287917/.‌

[6] Ibidem

[7] Ogawa Y., Kinoshita M., Shimada S., Kawamura T., Zinc and Skin Disorders, „Nutrients” t. 10 nr 2 (2018), DOI: https://doi.org/10.3390/nu10020199, https://www.mdpi.com/2072-6643/10/2/199.

[8] Ibidem

[9] Yee B.E., Richards P.Q., Sui J.Y., Marsch A.F., Serum zinc levels and efficacy of zinc treatment in acne vulgaris: A systematic review and meta‐analysis, „Dermatologic Therapy” t. 33 nr 6 (2020), DOI: https://doi.org/10.1111/dth.14252, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32860489/.

[10] Ibidem

[11] M. Szcześniak, B. Grimling. Cynk-pierwiastek zdrowia. https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2014/01%20%20OG%20%20Cynk.pdf

[12] Chabosseau P., Rutter G.A., Zinc and diabetes, „Archives of Biochemistry and Biophysics” t. 611 (2016), DOI: https://doi.org/10.1016/j.abb.2016.05.022, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003986116301862.

[13] Ibidem

[14] Allouche-Fitoussi D., Breitbart H., The Role of Zinc in Male Fertility, „International Journal of Molecular Sciences” t. 21 nr 20 (2020), DOI: https://doi.org/10.3390/ijms21207796, https://www.mdpi.com/1422-0067/21/20/7796.

[15] Prasad A.S., Bao B., Frances W.J. Beck, i in., Antioxidant effect of zinc in humans, „Free Radical Biology and Medicine” t. 37 nr 8 (2004), DOI: https://doi.org/10.1016/j.freeradbiomed.2004.07.007, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0891584904005465.

[16] Ibidem

[17] Ibidem

[18] Maxfield L., Shukla S., Crane J.S., Zinc Deficiency [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493231/, 28 czerwca 2023 r.

[19] Ibidem

[20] Ibidem

[21] Agnew U.M., Slesinger T.L., Zinc Toxicity [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554548/, 11 grudnia 2022 r.

[22] Ibidem

[23] Ibidem

[24] Ibidem