Od ponad 20 lat problem niedoboru jodu w Polsce spada. To zasługa m.in. wprowadzenia w 1997 roku obowiązku jodowania soli. Jakie są właściwości jodu? Dlaczego jest tak ważny dla organizmu i w jakich produktach go szukać? Wyjaśniamy!

Co to jest jod?

Jod jest pierwiastkiem zaliczanym do grupy mikroelementów, ponieważ jego dzienne zapotrzebowanie nie przekracza 100 mg. Pełni w organizmie bardzo wiele funkcji, dlatego zarówno niedobór, jak i nadmiar tego pierwiastka może wiązać się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia.

Właściwości jodu

Właściwości zdrowotne jodu znane są od dawna. Pierwiastek ten kojarzony jest przede wszystkim z jego wpływem na syntezę hormonów tarczycy, jednak jego funkcje są o wiele liczniejsze. Wspiera on m.in. prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, skóry oraz jest niezbędny do niezakłóconego rozwoju płodu w łonie matki.

Jod na tarczycę

Jod pełni kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Jest on niezbędny w syntezie hormonów – tyroksyny i trójjodotyroniny. Niedobory tego pierwiastka w diecie skutkują spadkiem syntezy hormonów. W konsekwencji pojawia się niedoczynność tego gruczołu wraz ze wszystkimi jej konsekwencjami[1].

Hormony tarczycy regulują wiele istotnych procesów metabolicznych, m.in wzrost i rozwój oraz tempo przemiany materii. Wpływają na prawidłową pracę serca, mięśni, układu nerwowego, w tym mózgu oraz nerek.

Jod na układ nerwowy

Jod wspiera prawidłowy rozwój i funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Wspomaga procesy myślenia, uczenia się i zapamiętywania.

Już w okresie prenatalnym uczestniczy w tworzeniu i migracji neuronów, wytwarzaniu synaps między komórkami nerwowymi i syntezą neuroprzekaźników. Niedobór jodu w organizmie matki w czasie ciąży może skutkować nieprawidłowym rozwojem umysłowym dziecka w późniejszych latach życia[2].

Jod na metabolizm

Jod jako składnik hormonów tarczycy uczestniczy również w regulacji tempa procesów metabolicznych w organizmie. Wspomaga prawidłowy przebieg tych reakcji m.in. w podwzgórzu, wątrobie, mięśniach szkieletowych czy w tkance tłuszczowej[3].

Jod na skórę, włosy i paznokcie

Jednym z działań jodu jest również wspieranie prawidłowego stanu skóry, włosów i paznokci.

Pierwiastek ten jako składnik hormonów tarczycy przyczynia się do przyspieszenia wzrostu włosów, paznokci i zmniejszenia wydzielania przez gruczoły potowe. Dodatkowo dba o utrzymywanie jej odpowiedniego nawilżenia i sprężystości[4].

Jod w sytuacji stresu

Badania wykazały, że przewlekły stres może przyczyniać się do obniżania syntezy hormonów tarczycy we krwi, a nawet do rozwoju niedoczynności tego gruczołu[5].

Jod a przebieg ciąży

Niezwykle istotną funkcją jodu w organizmie jest również wspieranie prawidłowego rozwoju płodu oraz przebiegu ciąży.

Pierwiastek ten uczestniczy w prawidłowym rozwoju narządów podczas życia płodowego, przede wszystkim mózgu. Niedobór jodu u matki w okresie ciąży może przyczyniać się do upośledzenia umysłowego u dziecka w dalszych latach życia[6].

Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na jod?

Dzienne zapotrzebowanie na jod zależy przede wszystkim od wieku i płci, natomiast zwiększa się również znacząco u kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Ze względu na te czynniki przedstawia się ono następująco:

  • noworodki i niemowlęta do 6 miesiąca życia  – 110 mcg/dobę;
  • niemowlęta do 1 roku życia – 130 mcg/dobę;
  • dzieci 1-8 lat – 90 mcg/dobę;
  • dzieci 9-13 lat – 120 mcg/dobę;
  • nastolatki od 14 roku życia i dorośli – 150 mcg/dobę;
  • kobiety w ciąży – 220 mcg/dobę;
  • kobiety karmiące piersią – 290 mcg/dobę[7].

Źródła jodu

Wśród źródeł jodu wymienia się m.in.:

  • ryby morskie, np. dorsz, tuńczyk;
  • owoce morza, np. ostrygi, krewetki;
  • wodorosty;
  • mleko, jogurty i inne przetwory mleczne;
  • sól jodowaną;
  • jaja;
  • sos rybny.

Gdzie jest najwięcej jodu?

Najwięcej jodu w przeliczeniu na gramy zawierają wodorosty wakame, kombu i nori. Dobrymi źródłami tego pierwiastka są również ryby morskie, owoce morza i jaja.

W klimacie umiarkowanym jod najczęściej jest pozyskiwany z soli jodowanej oraz mleka i przetworów mlecznych.

Jak suplementować jod?

Suplementacja jodu jest przydatna w przypadku wystąpienia niedoborów tego pierwiastka w organizmie lub w przypadku, gdy dietą nie jesteśmy w stanie dostarczyć sobie odpowiednich jego ilości. Warto wtedy sięgnąć po dobrej jakości, przebadane produkty.

Jednym z nich jest Bodymax Plus, który oprócz jodu zawiera również wiele innych minerałów i witamin. Dodatkowo w składzie znalazł się wyciąg z żeń-szenia, który zmniejsza uczucie zmęczenia, a także wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Niedobór jodu

Niedobór jodu obecnie obserwuje się coraz rzadziej, jednak wciąż jest on dużym problemem w rozwijających się krajach. Przyczynia się do niego wiele czynników, jednak jednym z najważniejszych jest dieta uboga w źródła tego pierwiastka.

Przyczyny niedoboru jodu

Główną przyczyną niedoboru jodu jest niedostateczna jego podaż wraz z dietą. W krajach rozwiniętych niedobory tego pierwiastka obserwuje się coraz rzadziej, odkąd wprowadzono do sprzedaży sól jodowaną. Wpływ na rozwój mają również czynniki społeczne, ekonomiczne i środowiskowe[8].

Objawy niedoboru jodu

Ze względu na rolę jodu w organizmie człowieka, niedobory tego pierwiastka manifestują się przede wszystkim spadkiem poziomu hormonów tarczycy we krwi, wraz ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu. Osoby z niedoborem jodu skarżą się m.in. na zmęczenie, problemy ze snem, nietolerancję zimna i przybieranie na wadze.

Dodatkowo mogą się pojawić zaburzenia nastroju, przede wszystkim jego obniżenie i depresja. Przez niedobór jodu cierpi również skóra – staje się ona sucha, a włosy zaczynają się łamać i wypadać[9].

Skutki niedoboru jodu

Niedobór jodu może skutkować m.in. rozwojem wola tarczycy, czyli znacznym jej powiększeniem, oraz niedoczynnością.

Ponadto może być bardzo groźny dla kobiet w ciąży, ponieważ zwiększa śmiertelność okołoporodową płodu, a także zaburza rozwój mózgu i przyczynia się do zaburzeń rozwoju umysłowego w dalszych latach życia[10].

Nadmiar jodu

Nadmiar jodu pojawia się stosunkowo rzadko, znacznie rzadziej, niż niedobór tego pierwiastka. Wynika to z faktu, że aby poziom tego pierwiastka w organizmie osiągnął toksyczne poziomy, trzeba przyjąć wiele jego gramów na przestrzeni kilku miesięcy, a nawet lat.

Możliwe jest również ostre przedawkowanie, związane z jednorazowym przyjęciem dawki jodu wielokrotnie przekraczającej dobowe zapotrzebowanie[11].

Przyczyny nadmiaru jodu

Mimo że dzienne zapotrzebowanie na jod wynosi ok. 150 mcg na dobę, to przyjmuje się, że wartości rzędu do 1 mg dziennie są dla większości dorosłych bezpieczne.

Nadmiar jodu w organizmie może się rozwinąć w wyniku przewlekłego, najczęściej wielomiesięcznego spożywania nadmiernych ilości jodu, przekraczających 1 mg na dobę.

Jego źródłem może być m.in.:

  • niewłaściwa suplementacja;
  • spożywanie dużych ilości soli jodowanej, mleka, niektórych owoców morza, wodorostów;
  • stosowanie niektórych leków, np. amiodaronu, roztworów jodu i betadyny miejscowo na skórę[12].

Objawy nadmiaru jodu

Wśród objawów nadmiaru jodu w organizmie wymienia się m.in.:

  • pieczenie w jamie ustnej;
  • gorączkę;
  • nudności i wymioty;
  • zaburzenia wodno-elektrolitowe;
  • zaburzenia pracy serca, arytmie[13].

Skutki nadmiaru jodu

Nadmiar jodu w organizmie może być przyczyną zaburzeń czynności tarczycy. U osób, u których przed przedawkowaniem obserwowało się niedobór jodu, mogą pojawić się objawy nadczynności tarczycy.
Z kolei w przypadku, gdy poziom jodu wyjściowo był w normie, to pod wpływem nadmiaru tego pierwiastka może dojść do zahamowania czynności tarczycy i rozwoju niedoczynności tego gruczołu. Jest to tak zwany efekt Wolffa-Chaikoffa, gdy nadmiar zewnętrznego jodu uniemożliwia syntezę hormonów tarczycy[14].

Bibliografia:

[1] Hye Rim Chung, Iodine and thyroid function, „Annals of Pediatric Endocrinology & Metabolism” t. 19 nr 1 (2014), DOI: https://doi.org/10.6065/apem.2014.19.1.8, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24926457/.

[2] Delange F., The role of iodine in brain development, „Proceedings of the Nutrition Society” t. 59 nr 1 (2000), DOI: https://doi.org/10.1017/s0029665100000094, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10828176/.

[3] Mullur R.S., Liu Y., Brent G.A., Thyroid Hormone Regulation of Metabolism, „Physiological Reviews” t. 94 nr 2 (2014), DOI: https://doi.org/10.1152/physrev.00030.2013, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4044302/.

[4] Thadeu Santos Silva, Baptista G., Bonfim G., Pedreira R., Primary hypothyroidism with exuberant dermatological manifestations, „Anais Brasileiros de Dermatologia” t. 95 nr 6 (2020), DOI: https://doi.org/10.1016/j.abd.2019.07.010, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7672398/.

[5] Emerson Lopes Olivares, Claudio, Fernanda Marques Pestana, i in., Social stress-induced hypothyroidism is attenuated by antidepressant treatment in rats, „Neuropharmacology” t. 62 nr 1 (2012), DOI: https://doi.org/10.1016/j.neuropharm.2011.08.035, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21903114/.

[6] Taylor P., Lazarus J., Hypothyroidism in Pregnancy, „Endocrinology and Metabolism Clinics of North America” t. 48 nr 3 (2019), DOI: https://doi.org/10.1016/j.ecl.2019.05.010, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31345522/.

[7] Office of Dietary Supplements – Iodine [na:] „Nih.gov”, https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/#h2, 2019 r.

[8] Kapil U., Health consequences of iodine deficiency, „Sultan Qaboos University medical journal” t. 7 nr 3 (2007), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3074887/.

[9] Ibidem

[10] Ibidem

[11] Southern A.P., Sharhabeel Jwayyed, Iodine Toxicity [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560770/, 8 sierpnia 2023 r.

[12] Ibidem

[13] Ibidem

[14] Ibidem